Tao Yuanming 陶淵明

Tao Yuanming, ook bekend als Tao Qian (365-427), leefde in de woelige tijd van de Zes Dynastieën, die werd gekenmerkt door machtsstrijd, militaire campagnes, en opstanden. Het is goed mogelijk dat de poëzie van Tao, wiens geboortestreek in de huidige provincie Jiangxi in het zuidoosten van China lag, deels werd ingegeven door die politieke instabiliteit - niet dat hij er veelvuldig of expliciet over schreef, maar zijn hele leven en werk lijken in het teken te hebben gestaan van een intens verlangen naar rust, kalmte, innerlijke vrede. Tao Yuanming stamde uit een rijke ambtenarenfamilie die tot armoede was vervallen. In het begin streefde hij zelf ook een ambtelijke carrière na, maar hij voelde zich niet prettig in de paar posten die hij gedurende korte tijd hield en hij wisselde ze af met werk op zijn eigen land. In 405 verkoos hij definitief de financiële nood boven de geestelijke; hij gooide het bijltje erbij neer en keerde terug naar zijn geboortestreek, zoals hij beschrijft in een van zijn gedichten, 'Naar huis!'.

Vanaf dat moment leefde Tao Yuanming met zijn familie op en van het land, een teruggetrokken leven (Qian, zijn aangenomen naam, betekent 'verborgen' dat hij bezong in zijn gedichten, de zogenaamde akker-en-gaardepoëzie - de pastorale poëzie waarmee hij bekend werd. In tegenstelling tot zijn tijdgenoot Xie Lingyun nemen landschapsbeschrijvingen op zichzelf beschouwd in Tao Yuanmings werk een veel minder belangrijke plaats in. Xie richtte zich vooral op de wilde, vrije natuur, terwijl Tao odes schreef aan het vredige, idyllische bestaan van een landelijk, teruggetrokken leven. Natuurschoon, boeken, citer, alcohol of bezoek van vrienden vormden de troost voor gevoelens van eenzaamheid en frustraties, die dat leven óók met zich meebracht.

In zijn eigen tijd werd Tao, van wie zo'n honderddertig gedichten bewaard zijn gebleven, weinig gewaardeerd, juist vanwege zijn beschrijvingen van het alledaagse, landelijke leven, en vanwege zijn relatief eenvoudige stijl, die in schril contrast stond met de vrij barokke stijl die zijn tijdgenoten hanteerden. Tijdens de Tangdynastie kwam daar verandering in en sinds die tijd zijn er weinig dichters geweest die Tao Yuanming niet een groot voorbeeld noemden. Zijn 'Verslag van de Perzikbloesembron' * waarin hij een paradijselijk leven uiteen heeft gezet volgens de filosofie van Zhuangzi, is ongetwijfeld nog altijd een van de belangrijkste literaire teksten, met name het uitgebreide voorwoord dat aan het gedicht voorafgaat. Ook nu is hij nog altijd geliefd om het persoonlijke karakter van zijn gedichten. (Silvia Marijnissen 2012 Berg en Water - Klassiek Chinese landschapsgedichten p37-38)

Tao Qian (365 一 427), beter bekend onder zijn roepnaam Yuanming, had een onbeduidende ambtelijke carrière. Zijn laatste post als magistraat van Pengze gaf hij al spoedig weer op toen hij voor een inspecterend ambtenaar moest neerknielen, en hij slaakte daarbij de verzuchting: 'Ik ben niet in staat om omwille van vijf schepel rijst me te buigen voor zo'n boerenkinkel! Daarna leefde hij teruggetrokken op zijn landerijen. In zijn shi-poëzie bezong hij de vreugden van het leven op het land en de genoegens van de wijn. Tao geldt daarmee als de vader van het genre van de 'poëzie van akker en gaarde' (tianyuan shi). Tegelijkertyd blijkt uit zijn werk zijn wanhoop over zijn onvermogen een bijdrage te kunnen leveren aan de verlichting van de nood der tijden. Enkele werken tonen een zeldzame zelfspot. De stijl van Tao's gedichten is relatief eenvoudig. In bloemlezingen van proza ontbreekt zelden zijn Taohuayuan ji (Verslag van Perzikbloesembron). Deze tekst, in oorsprong een lang uitgevallen voorwoord bij een gedicht over hetzelfde onderwerp, vertelt hoe een verdwaalde visser via een nauwe opening in een rotswand terechtkomt in een gelukkige wereld zonder gebrek en geweld - een wereld die onvindbaar blijkt als hij haar eenmaal heeft verlaten. Tao wordt pas sinds de Song-dynastie als een van China's grootste dichters beschouwd. (Wilt Idema en Lloyd Haft 1995 Chinese Letterkunde: een inleiding, p110)

Tao's filosofische achtergrond is in wezen confucianistisch, in de algemene zin van het woord. Hij hechtte veel belang aan deugd, familie en het lezen van de Klassieken. Hij schreef ook gedichten met betrekking tot begrafenisrituelen. Het moet echter worden opgemerkt dat veel van zijn verwijzingen naar de Gesprekken van Confucius zinspelen op kluizenaars. In zijn gedichten na zijn pensionering speelt het daoïsme, zoals vervat in de Laozi, Zhuangzi en Liezi, een grote rol, en deze leerstellingen hadden waarschijnlijk een steeds grotere invloed op hem naarmate de tijd verstreek. De Zhuangzi had hier de grootste invloed, met zijn leerstellingen van niet-ambitie en natuurlijkheid. Desondanks heeft zijn late werk "Opdracht aan mezelf" nog steeds een sterke confucianistische inslag. Er kan enige boeddhistische invloed zijn geweest, gezien zijn nabijheid tot Huiyuan, maar het is moeilijk om definitieve verwijzingen te vinden.

Tao schreef in verschillende vormen: elegieën, uitwisselingsgedichten, offerliederen, gekoppelde verzen, liefdesverzen, vermaningen en geschiedenis. Toch is hij het best bekend om zijn veld- en tuingedichten (tianyuan), zoals ze later werden genoemd (in tegenstelling tot de berg- en stroomgedichten (shanshui) van zijn tijdgenoot Xie Lingyun). Dit zijn al zijn gedichten over het leven op het platteland en het werken op de boerderij. Zijn wijngedichten kunnen ook als een subcategorie worden beschouwd. Zijn stijl is eenvoudig en zijn gevoelens komen oprecht over, wat deze gedichten toegankelijk maakt voor verschillende culturen en tijdperken.

Wat betreft Tao Yuanming's ontvangst, werd hij in het laatste deel van zijn leven en direct na zijn dood voornamelijk gezien als een kluizenaar (iemand die zich terugtrekt uit een ambt) die ook poëzie schreef. Gelukkig werden zijn gedichten in bloemlezingen opgenomen en bewaard.

Hoewel de landelijke gedichten tot zijn beste behoren, is het belangrijk om ook andere gedichten uit zijn oeuvre te lezen om een volledig beeld van de man te krijgen. (Trotter 2022)

Tao Yuanming is een geestelijke toevlucht voor de Chinese geleerde-ambtenaar. Veel geleerden, nadat ze gefrustreerd raakten door hun overheidsdienst of moe werden van het bureaucratische leven, keerden vaak terug naar Tao Yuanming. Zij vonden in zijn werken nieuwe waarde in het leven waarmee ze zichzelf konden troosten. Bo Juyi, Su Shi, Lu You (1125–1210) en Xin Qiji (1140–1207) deden dit allemaal. Zo werd "zijn rug niet buigen voor vijf schepel graan" een geestelijk bolwerk voor de Chinese geleerde-ambtenaar, dat hij gebruikte om zijn vrijheid van keuze te beschermen, of hij nu in dienst wilde blijven of zich wilde terugtrekken in afzondering. In hun ogen werden eenvoudige bescheidenheid en natuurlijkheid een verheven artistiek domein.

Zoals Tao Yuanming ze gebruikte in zijn verzen, werden wijn en chrysanten zijn persoonlijke symbolen. Een groot aantal oude literati hield van wijn, maar Tao Yuanming is een van de weinigen die de diepe betekenis van wijn kon herkennen en de menselijke waarheid begreep die het bevat. Wijn is nauw verbonden met het leven en de geschriften van Tao Yuanming. Voor Ruan Ji was wijn drinken een middel om te ontsnappen aan rampspoed of verdriet te verlichten, maar voor Tao Yuanming was het een manier om een toestand te bereiken waarin men zowel het zelf als de dingen om zich heen vergeet, een toestand die door wijn drinken kan worden bereikt. Tao schreef eigenlijk niet veel over de chrysant—hij noemt het slechts zes keer—maar omdat de regels "Ik pluk chrysanten bij de oostelijke haag, / Zorgeloos en tevreden, zie ik de zuidelijke heuvels" zo beroemd zijn, is de chrysant het symbool geworden van Tao Yuanming en in de Chinese literatuur een symbool van hoogstaande afzondering en losmaking van de wereld. Eigenlijk symboliseert, naast wijn en de chrysant, de eenzame wolk Tao Yuanming nog meer. (Knechtgens 2014 p112)